Zaćma wrodzona – najważniejsze fakty, możliwe konsekwencje i leczenie

Zaćma wrodzona to zmętnienie soczewki obecne od urodzenia. Wymaga pilnej diagnostyki, ponieważ opóźnienie rozpoznania zwiększa ryzyko trwałego niedowidzenia i zaburzeń rozwoju widzenia. Najszybsze wskazówki dla opiekunów: zwróć uwagę na białą źrenicę u niemowlęcia, brak reakcji na światło, oczopląs oraz charakterystyczny odruch „badania palcami” przed oczami. Poniżej zebrano najważniejsze fakty, możliwe konsekwencje i aktualne podejścia do leczenia.

Przeczytaj również: Jakie są najważniejsze aspekty dotyczące podnoszenia dna zatoki szczękowej?

Czym jest zaćma wrodzona i jak często występuje?

Zaćma wrodzona oznacza zmętnienie soczewki, które zaburza dopływ światła do siatkówki już od pierwszych dni życia. Może obejmować całą soczewkę (postać całkowita) lub jej fragment (postać częściowa). Różny jest przez to czas ujawniania się objawów i wpływ na widzenie.

Przeczytaj również: Co powinien wiedzieć pacjent przed rozpoczęciem leczenia ortodontycznego?

Szacuje się, że problem dotyczy około 1–6 dzieci na 10 000 urodzeń. Część przypadków występuje rodzinnie, inne mają charakter sporadyczny.

Przeczytaj również: Jak pomoc psychologiczna wspiera osoby z depresją i uzależnieniami?

Najważniejsze objawy, które powinny zaniepokoić

Obraz kliniczny zależy od rozległości zmętnienia. Zaćma całkowita zwykle daje białą źrenicę (leukokorię) dostrzegalną na zdjęciach i w świetle dziennym. Postać częściowa bywa mniej oczywista i może ujawnić się później, np. poprzez trudności z fiksacją wzroku.

• Biała źrenica lub różnica odblasku źrenic na zdjęciach z lampą błyskową.
• Brak lub osłabiona reakcja źrenic na światło u noworodka/niemowlęcia.
• Odruch palcowo-oczny – dziecko porusza palcami blisko oczu, jakby „łapało” światło.
• Oczopląs oraz brak zainteresowania otoczeniem w polu wzrokowym.
• Asymetria spojrzenia, trudność w utrzymaniu kontaktu wzrokowego, zez.

Jeśli którykolwiek z tych objawów się pojawia, wskazana jest szybka ocena okulistyczna. Wczesne rozpoznanie minimalizuje ryzyko trwałego niedowidzenia.

Skąd się bierze zaćma wrodzona? Najczęstsze przyczyny

Przyczyną jest najczęściej zmętnienie soczewki powstałe wewnątrzmacicznie. Ryzyko zwiększają:

• Zaburzenia chromosomalne oraz choroby uwarunkowane genetycznie.
• Wybrane choroby matki w ciąży i czynniki infekcyjne.
• Niekiedy występuje postać rodzinna o dziedziczeniu autosomalnym dominującym lub recesywnym.

Ustalenie przyczyny bywa pomocne w planowaniu monitorowania i opieki, jednak kluczowe dla rokowania jest wczesne wykrycie i postępowanie wobec upośledzenia jakości obrazu na siatkówce.

Jak przebiega diagnostyka? Co dzieje się podczas badania

Rozpoznanie opiera się na ocenie źrenicy i przejrzystości ośrodków optycznych. W gabinecie stosuje się m.in. badanie w lampie szczelinowej oraz ocenę odruchu źrenicznego na światło. U niemowląt wykorzystuje się metody dostosowane do wieku, w tym ocenę fiksacji i śledzenia bodźców wzrokowych.

W wybranych sytuacjach, zwłaszcza przy jednostronnej leukokorii, konieczne jest różnicowanie z innymi przyczynami białej źrenicy. Decyzja o rodzaju badań dodatkowych zależy od obrazu klinicznego i wieku dziecka.

Dodatkowe informacje praktyczne o diagnostyce i objawach zawiera hasło Zaćma wrodzona.

Konsekwencje nieleczonej zaćmy wrodzonej

U niemowląt okres krytyczny rozwoju widzenia jest krótki. Brak leczenia prowadzi do trwałego upośledzenia wzroku, a także do wtórnych zaburzeń takich jak zez, oczopląs i niedowidzenie. Przy długotrwałej deprywacji bodźców wzrokowych może dojść do poważnych zmian strukturalnych, w skrajnych przypadkach nawet do zaniku gałki ocznej.

Właśnie dlatego czas rozpoznania i rozpoczęcia postępowania ma kluczowe znaczenie dla rozwoju funkcji wzrokowych.

Leczenie: na czym polega postępowanie operacyjne i co dalej

U dzieci podstawą postępowania w istotnej zaćmie jest operacyjne usunięcie zmętniałej soczewki. U najmłodszych pacjentów dobór siły optycznej do szybko rosnącego oka stanowi wyzwanie, dlatego plan leczenia obejmuje etapowe decyzje i monitorowanie akomodacji.

Przy zmianach ograniczonych lub towarzyszących zrostach może być rozważana laseroterapia w określonych wskazaniach. Dobór techniki i moment interwencji uwzględnia stopień upośledzenia widzenia oraz wiek dziecka.

Po zabiegu często konieczne są procedury wtórne i korekcja optyczna (np. okulary, soczewki kontaktowe) w miarę rozwoju gałki ocznej. Celem jest zapewnienie właściwej stymulacji wzrokowej i zapobieganie niedowidzeniu.

Dlaczego liczy się moment interwencji? Różnice między postacią obustronną i jednostronną

W obustronnej zaćmie wrodzonej zaleca się wczesne zaplanowanie operacji – w praktyce często mówi się o okresie 6–12 tygodni życia jako oknie czasowym, gdy zmętnienie istotnie ogranicza widzenie. W postaci jednostronnej decyzje są szczególnie złożone z uwagi na ryzyko głębokiego niedowidzenia oka słabszego i konieczność intensywnej rehabilitacji widzenia.

Terminy i sekwencja działań zawsze wynikają z oceny nasilenia zmętnienia, rozwoju dziecka i możliwości uzyskania funkcji wzrokowych.

Życie po operacji: rehabilitacja wzroku i kontrola

Po usunięciu zmętniałej soczewki dzieci wymagają regularnych kontroli, dostosowywania korekcji oraz – w razie potrzeby – ćwiczeń rehabilitacyjnych ukierunkowanych na zapobieganie niedowidzeniu i utrwaleniu zeza. W miarę wzrostu oka zmieniają się potrzeby optyczne, co tłumaczy częstą konieczność zabiegów wtórnych lub modyfikacji korekcji.

Praktyczna wskazówka dla opiekunów: obserwuj sposób patrzenia dziecka, reakcję na światło i bodźce, a także symetrię odblasków w źrenicach. Każda zauważona zmiana jest sygnałem do zgłoszenia się na kontrolę.

Najczęstsze pytania opiekunów – krótko i konkretnie

Czy częściowa zaćma zawsze wymaga operacji? Nie każda. Decyzję podejmuje się po ocenie wpływu zmętnienia na funkcję wzrokową i ryzyko niedowidzenia.

Dlaczego widać „białą źrenicę”? Zmętniała soczewka odbija światło inaczej niż przezroczysta, co daje wrażenie białego lub szarobiaławego odblasku.

Czy po zabiegu problem znika raz na zawsze? U dzieci oko rośnie, a akomodacja się zmienia. Stąd częsta potrzeba korekcji, kontroli i ewentualnych procedur wtórnych w kolejnych latach.